صنعت چاپ سبز می شود
پدیده گرم شدن کره زمین و گسترش حفره ایجاد شده در لایه اوزون در نواحی قطبی سبب افزایش حساسیت نسبت به حفظ محیط زیست در بسیاری از جوامع شده است.
پدیده گرم شدن کره زمین و گسترش حفره ایجاد شده در لایه اوزون در نواحی قطبی سبب افزایش حساسیت نسبت به حفظ محیط زیست در بسیاری از جوامع شده است. به گونه ای که امروزه کشورهای عضو اتحادیه اروپا به همراه بسیاری از تشکل های اقتصادی به عنوان پیشگامان حرکتی پیشگیرانه به تصویب قوانین و استانداردهایی برای حفظ محیط زیست روی آورده اند. این استانداردها تاثیر بسزایی بر صنعت چاپ به عنوان یکی از بزرگترین مصرف کننده های محصولات به دست آمده از طبیعت و مواد شیمیایی که سهم عمده ای در فرستادن گازهای سمی و ذرات گردوغبار و ایجاد سروصدا دارد، گذاشته است. در ادامه به چالش های پیش روی این صنعت در اجرای قوانین و به دست آوردن استانداردهای آن می پردازیم.
مواد مصرفی و ایجاد آلودگی
امروزه محصولات چاپی یکبار مصرف از جمله کاغذ و بسته بندی ها به عنوان منبع اصلی ضایعات بر جای مانده از صنعت چاپ در طبیعت محسوب می شوند. علیرغم گسترش چشمگیر رسانه های الکترونیک در جهان و استفاده از مواد دیگری به جای کاغذ در چاپ بسته بندی ها، به علت نقش عمده ای که کاغذ در صنعت چاپ دنیا ایفا می کند همچنان مصرف آن در هر سال رو به افزایش است. به همین دلیل فشار زیادی بر این صنعت برای استفاده از روش های جدید در تولید به منظور کاهش باطله وجود دارد. از جمله این روش ها می توان به فن آوری های جدید ارائه شده توسط سازندگان ماشین آلات چاپ به منظور مشارکت در کاستن از میزان مواد مصرفی اشاره کرد.
در سال ۱۹۹۹ بررسی اطلاعات به دست آمده از داده های موجود درباره میزان تولید گازهای سمی توسط صنعت چاپ در آلمان و انتشار این مطلب توسط اوکوپول (OKOPOL) که صنعت چاپ آلمان با تولید سالیانه ۷۰۰۰۰ تن گاز سمی و ارسال آن به طبیعت در میان آلوده کننده ترین صنایع این کشور قرار گرفته است، بسیاری از دست اندرکاران عرصه چاپ و تولید مرکب و مواد مصرفی و مواد شیمیایی را به فکر یافتن راه حلی اساسی و پایدار برای حل این موضوع انداخت. البته در این اطلاعیه علاوه بر گازهای سمی (VOC) موارد دیگری از قبیل آلودگی صوتی ناشی از چرخش موتورها و چرخ دنده ها و حرکت بخش های متحرک در ماشین های چاپ، بخار مرکب، گردوغبار تولید شده حاصل از کاغذ و پودرها و گاز اوزون نیز به عنوان منابع آلودگی مد نظر قرار گرفتند.
جایگزین مواد آلاینده
به منظور کاهش آلودگی های ناشی از مواد مصرفی در حوزه های مختلف صنعت چاپ، مواد جایگزینی در رشته های پیش از چاپ، چاپ و پس از چاپ جست وجو می شود.
پیش از چاپ
با ورود صنعت چاپ به دنیای دیجیتال و استفاده از روش تصویربرداری مستقیم بسیاری از کارهای انجام شده پیش از چاپ افست، گود، فلکسو و غیره و مواد تولید شده ناشی از آن ها از جمله فرآیند کپی کردن که موجب تولید گاز اوزون می شود و تولید فیلم و ساخت پلیت که مقادیر زیادی رسوبات جیوه از خود بر جای می گذارد، اموری غیر ضروری به نظر می رسند.
چاپ افست
تولید گازهای سمی در اثر تبخیر الکل ایزوپروپیل موجود در محلول به کار رفته در منبع نوردستگاه های افست خشک از جمله مسائلی است که همواره مورد توجه بوده است. از جمله راهکارهای پیشنهادی برای حل این معزل می توان به موارد زیر اشاره کرد:
کاهش میزان الکل به کار رفته
استفاده از دستگاه های چاپ هیبرید که در آن ها از مواد دیگری به عنوان جایگزینی برای الکل استفاده شده است
به کارگیری ماشین آلات افست خشک که به طور کلی هیچ حلالی ندارند
جایگزین ساختن این گازها در واحدهای تمیز کننده غلتک ها و نوردهای دستگاه با روغن های گیاهی و معدنی با نقطه جوش بالا که پس از فیلتر شدن دوباره قابل استفاده هستند
به کارگیری مرکب های جامد (البته ماده به کار رفته در دستگاه های چاپ هیبریدی نیز خود بعد از چندین بار چرخش و بازیافت سرانجام به صورت ماده ای بسیار خطرناک برای محیط زیست دفع و وارد طبیعت می شود.)
استفاده از ماشین آلات چاپ افست خشک علاوه بر کاستن از میزان گازهای سمی از تولید بخار مرکب در فضای چاپخانه نیز جلوگیری به عمل می آورد. همچنین این ماشین ها برای چاپ با کیفیت بالا تنها به مقدار کمی پودر نیاز دارند که این مقدار اندک نیز به همراه گردوغبار کاغذ توسط سیستم های تمیز کننده هوا نظیر ACS قابل جمع آوری هستند. از آنجایی که تاباندن اشعه ماورای بنفش برروی پوشش ها و مرکب های مایع به منظور خشک کردن آن ها سبب تولید گاز اوزون می شود، به کارگیری مرکب های جامد علاوه بر حذف گاز اوزون از هزینه های گزاف تحمیلی برای خشک کردن مرکب های UV می کاهد.
چاپ گود
کاهش قابل توجه میزان مایع تولون تولید شده در چاپ گود به علت استفاده از مرکب های حاوی مقادیر بسیار کمتری از این مایع و به کارگیری فن آوری های جدید در فشرده سازی و بازیابی گرما از هوای گرم خشک کن ها باعث شده تا این مواد دیگر به عنوان تهدیدی برای محیط زیست و سلامت بشر به حساب نیایند. همچنین امروزه پوشش های سرطان زای نیتروبنزن دار جای خود را به حلال های بی ضرر دو عنصری مانند آنچه در چاپ فلکسو به کار می روند داده اند و مرکب های آب پایه به دلیل هزینه های سنگینی که برای خشک شدن تحمیل می کنند به ندرت مورد استفاده قرار می گیرند.
چاپ فلکسو (برجسته)
در گذشته سوختن حلال های به کار رفته در مرکب های چاپ فلکسو در خروجی هواکش ماشین ها و بازیافت آن ها سبب تولید مقادیر زیادی گازهای سمی الکلی و بودار می شد. به همین خاطر امروزه بیشتر از مرکب های UV برای چاپ بر روی فیلم و از مرکب های آب پایه برای چاپ بر روی ورق ها و صفحات مواج استفاده می شود.
چاپ سیلک اسکرین
مرکب های به کار رفته در چاپ سیلک اسکرین از تنوع بسیاری برخوردارند. در این دستگاه ها بسته به سطح چاپی، می توان از مرکب های نامرغوب که مقادیر زیادی VOCتولید می کنند تا مرکب های آب پایه و UV که هیچ گونه ضرری برای طبیعت از نظر تولید گازهای سمی ندارند، استفاده کرد. لازم به ذکر است که در ماشین آلات سیلک اسکرین، شابلون سازی به مراتب ضایعات بیشتری نسبت به تمیز کردن واحدهای مرکب به دنبال خواهد داشت.
چاپ دیجیتال
روش الکتروفتوگرافیک (نظیر آنچه در ماشین های کپی و پرینترهای لیزری به کار گرفته می شود) دارای مشکلاتی است که آن را در زمره روش های ناسازگار با محیط زیست قرار می دهد. از جمله این موارد می توان به تولید ذرات ریز جامد در هنگام استفاده از تونرهای خشک و وارد شدن مواد بسیار خطرناکی مانند بنزن و ترکیبات نیتروژن دار و فلزات سنگین به طبیعت در اثر استفاده از تونرهای نامرغوب و غیر استاندارد اشاره کرد. این در حالی است که حتی استفاده از مرکب های UV و جوهرافشان (Ink Jet) نیز به دلیل این که در تولید آن ها حلال های خطرناکی مانند اتیل استات و بوتیل استات به کار رفته اند نمی تواند به طور کامل از تولید گازهای سمی و مواد یاد شده جلوگیری به عمل آورد. به نظر می رسد که تنها راه موثر برای حذف این مواد خطرناک در هنگام چاپ به روش جوهر افشان استفاده از مرکب های آب پایه باشد.
عملیات تکمیلی ناپیوسته
در راستای حرکت صورت گرفته در استفاده از تکنولوژی های جدید و دوستدار طبیعت، امروزه شاهد تقاضای روزافزون برای استفاده از لمینیت های مرطوب، حرارتی (Thermal) و گرانولی به جای انواع خشک آن و تولید مرکب های آب پایه، UV و فیلم های لمینیت در مراحل تکمیلی هستیم. به علاوه به عنوان استانداردی برای این حلقه از زنجیره چاپ میزان ۵ تن VOC در سال به عنوان آستانه آلوده کنندگی این بخش تعیین شده است.
قوانین و استانداردهای کلی وضع شده در راستای حفاظت از محیط زیست
امروزه با افزایش آگاهی مردم نسبت به عواقب جبران ناپذیر ناشی از تخریب محیط زیست توسط بشر، تمایل بازار برای خرید محصولات سبز و دوستدار طبیعت روز به روز در حال افزایش است. به گونه ای که صنعتگران مختلف ابداع و به کارگیری روش های نوین در تولید را به منظور کاستن از میزان آلایندگی برگ برنده خود در جذب بازار می دانند. در این میان فعالان عرصه چاپ و بسته بندی نیز با تلاش برای دریافت گواهینامه های زیست محیطی مختلف و به کارگیری متخصصان در بخش مدیریت محیط زیست وارد رقابت فشرده ای با یکدیگر شدند. از جمله این گواهینامه ها می توان به سری گواهینامه های ۱۴۰۰۰ ISO(که استفاده از سیستم مدیریت محیط زیست را توسط شرکت دارنده آن تضمین می کند)، گواهینامه EMAS(که در قبال سیاست های اتخاذ شده زیست محیطی توسط کمپانی ها به آن ها اهدا می شود) و گواهینامه های PEFC و FSC(برای حفاظت از جنگل ها) اشاره کرد.
بر اساس تعهدات بین المللی موجود که به امضای بسیاری از کشورها رسیده است قوانین وضع شده توسط موسسه OECD که۳۰ کشور بزرگ صنعتی جهان در آن عضویت دارند برای تمامی کشورها لازم الاجرا هستند. علاوه بر قوانین بین المللی موجود ،اتحادیه اروپا نیز در راستای فعالیت های زیست محیطی خود با هدف برانگیختن توجه و احساس مسئولیت بیشتر در میان کشورهای عضو این اتحادیه در برابر مسائلی از قبیل آلودگی آب و خاک و هوا، اقدام به وضع قوانین و استانداردهای جداگانه ای در حوزه چاپ کرده است. (از جمله تعیین سقفی برای میزان آلایندگی این صنعت و ملزم نمودن فعالان عرصه چاپ به آشنایی با چگونگی استفاده از مواد شیمیایی خطرناک.) همچنین کشورهایی نظیر آمریکا، دانمارک، سوئد و سوئیس به علت فرهنگ و شیوه متفاوت زندگی در آنجا علاوه بر پایبندی به قوانین بین المللی اقدام به وضع قوانین سخت گیرانه دیگری کرده اند. به عنوان مثال در کشور سوئیس چاپخانه های استفاده کننده از مواد پاک کننده الکل دارکه با مصرف این مواد مقادیر فراوانی گاز سمی را روانه طبیعت می کنند ملزم به پرداخت مالیات های بسیار سنگین می شوند. همچنین در کشورهای دانمارک و سوئد به علت ممنوعیت استفاده از ترکیبات CFC به عنوان خنک کننده منابع نور ماشین آلات چاپ، استفاده از دستگاه های چاپ بدون آب رواج بسیاری دارد.
با توجه به این که سرپیچی از قوانین زیست محیطی مصوب در کشورهای اروپایی از سوی فعالان عرصه چاپ در رده های مختلف کاری (از کارگران ساده چاپخانه ها تا سطوح مدیریتی و افرادی که به طور غیر مستقیم در این عرصه در حال فعالیت هستند) جرم شناخته شده و می تواند عواقب سنگینی را برای اشخاص و ارگان ها در پی داشته باشد، راه اندازی بخش جدیدی در مدیریت شرکت ها تحت عنوان مدیریت محیط زیست به منظور جلوگیری از ضرر و زیان های احتمالی امری ضروری به شمار می رود. این بخش علاوه بر زیر نظر قرار دادن شرکت از نظر میزان آلایندگی، وظیفه همسوسازی فعالیت ها با آخرین دستاوردها و قوانین مصوب و آموزش کارمندان را بر عهده دارد. همچنین داشتن بیمه مسئولیت در برابر خسارت احتمالی وارد شده به طبیعت برای ادامه فعالیت چاپخانه ها الزامی است.
تاثیر قوانین وضع شده بر صنعت چاپ
در اروپا با ابلاغ دستورالعمل IPPC به کشورهای عضو اتحادیه اروپا از سوی این اتحادیه که منجر به هماهنگ شدن این کشورها در اجرای قوانین مبارزه با آلودگی محیط زیست شد، تغییراتی در استانداردهای موجود برای حلقه های مختلف موجود در زنجیره چاپ به وجود آمد و چاپخانه های قدیمی ملزم به تطبیق خود با این استانداردهای جدید تا پائیز سال ۲۰۰۷ شدند. ضمن این که محدودیت هایی در میزان مصرف حلال های تولیدکننده VOC در هر ساعت از فعالیت چاپخانه به و جود آمد. لازم به ذکر است که این سقف های تعیین شده برای مواد مختلف هر ساله مورد تجدیدنظر و به روزرسانی قرار می گیرند.
برای دست یابی سریع تر به صنعت چاپی سبز علاوه بر وضع مقررات و دستوالعمل هایی نظیر IPPC، اقدامات دیگری در زمینه به کارگیری تکنولوژی های مدرن با میزان آلایندگی کمتر و یافتن راهکارهایی برای مواجهه با پسماندهای سمی و خطرناک برجای مانده از چاپ در طبیعت صورت گرفته است. تاسیس موسسه مطالعات تکنولوژیک در اسپانیا یکی از این اقدامات به شمار می رود. این موسسه با همکاری متخصصان صنعت چاپ از شرکت های مختلف از جمله کمپانی KBA آلمان اقدام به معرفی بهترین تکنیک های موجود که برای محیط زیست کمترین آسیب را در پی خواهند داشت به چاپخانه داران می کنند و آن ها نیز موظف به استفاده از این روش ها در کار خود می باشند.
در صنعت چاپ و بسته بندی بر خلاف مواد پارچه ای و غیر پارچه ای مورد استفاده برای تمیز کردن و مخازن قابل شستشو و پرشدن، باطله های کاغذ و ضایعات مربوط به بسته بندی تنها قابل بازیافت شدن هستند و بسیاری از مواد و ترکیبات مصنوعی نیز باید سوزانده شوند. به همین منظور دست اندرکاران عرصه چاپ و بسته بندی از سال ۱۹۹۸ تلاش گسترده ای را برای اجرای تعهدات خود در استفاده از مواد اولیه کمتر در تولید محصولات قابل بازیافت و سوزاندن، برای حفاظت از منابع طبیعی آغاز نموده اند.
از سال ۲۰۰۷ نیز علاوه بر تاکید بسیار بر لزوم آگاهی از دستورالعمل های موجود برای حمل و نقل، نگهداری و استفاده از مواد خطرناکی نظیر مواد سمی، مایعات انفجاری و اشتعال زا و فلزات سنگین و غیره نظارت گسترده ای بر کالاهای وارداتی به اتحادیه اروپا به ویژه در حوزه اسباب بازی و کتاب کودک صورت گرفته است.
شرکت KBA با استفاده از روغن های گیاهی در واحدهای تمیزکننده ماشین ها به منظور کاستن از میزان الکل مصرفی و قرار دادن صفحات کدر در دستگاه های UV و هیبریدی به منظور محافظت از کارگران چاپخانه در برابر اشعه UV از حدود یک دهه گذشته، از پیشگامان صنعت چاپ در دستیابی به فناوری های دوستدار محیط زیست به شمار می آید. گواهینامه BDGP داده شده به سری ماشین های Rapida به خاطر همین ویژگی هاست. می توان به استفاده از یک جذب کننده گاز اوزون که وظیفه هدایت اوزون تولیدی در اثر برخورد فوتون های UV با اکسیژن هوا را بر عهده دارد و نیز سیستم تمیز کننده هوای ACS برای جذب پودر و گردوغبار کاغذ و اوزون باقی مانده در ماشین های افست ورقی و رول اشاره کرد. همواره مقدار زیادی پودر و گردوغبار کاغذ بر روی پنجه ها و لامپ دستگاه که در انتهای خشک کن و در محل خروجی ماشین چاپ قرار دارند می نشیند.
به همین دلیل برای حفظ سلامت کارگران و تمیز نگاه داشتن هوای چاپخانه سیستم ACS به طور دلخواه و البته بنابر خواست مشتری بر روی دستگاه های این شرکت قابل نصب است.
برگرفته و خلاصه شده از: ضمیمه نشریه ReportKBA
ترجمه از : فرزاد غزنوی