انواع کاغذ در صنعت چاپ
کلمه کاغذ از واژه چینی کاکتز گرفته شده است (در فارسی باستان به آن «رخنده» یا «پرزه» گفته میشد).
انسان اولیه بهمرور زمان و با درک نیاز به ثبت وقایع و ارسال پیامهای نوشتاری، به اهمیت سطحی که بتوان روی آن اثری ماندگار بر جای گذاشت، پی برد. از همان زمان تلاش برای یافتن چنین مادهای آغاز شد و سرانجام منجر به اختراع کاغذ گردید.در این مقاله به مطالعه انواع کاغذ در صنعت چاپ میپردازیم.
اهمیت کاغذ در صنعت چاپ
کیفیت کاغذ مستقیماً بر وضوح رنگ، دوام و زیبایی محصول چاپی تأثیر میگذارد. آشنایی علمی با ساختار و ویژگیهای کاغذ به درک بهتر روابط میان کاغذ، مرکب و تجهیزات چاپ کمک کرده و نقش مهمی در افزایش کیفیت خروجی چاپ ایفا میکند.هدف این مقاله ارائه معرفی خلاصهای از ویژگیهای کاغذ و نقش آن در چاپ میباشد.
تاریخچه کاغذ
بر اساس اسناد تاریخی کاغذ، نخستین بار در حدود سال ۱۰۵ میلادی، در چین باستان فردی به نام تسائی لون از خمیر ابریشم و سپس چوب توت برای ساخت کاغذ استفاده کرد. او را باید نخستین مخترع واقعی کاغذ دانست.با گذشت زمان، این فن توسط اسیران چینی به ایران و سپس به جهان اسلام منتقل شد. در سمرقند، بغداد، دمشق و مراکش کارگاههای کاغذسازی شکل گرفتند و سرانجام در قرن دوازدهم میلادی، نخستین کارخانه کاغذسازی در اسپانیا تأسیس شد.در ایران، تولید صنعتی کاغذ برای نخستینبار در سال ۱۳۱۳ شمسی با راهاندازی کارخانه مقواسازی در کرج آغاز شد. بعدها کارخانههای چوب و کاغذ پارس در خوزستان و چوکا در گیلان با فناوری مدرن وارد عرصه تولید شدند.
مواد اولیه تهیه کاغذ
مواد اصلی کاغذ، ترکیبات سلولزی هستند که از منابع مختلف زیر بدست میاید:
- الیاف بلند گیاهانی مانند کتان، شاهدانه و پنبه؛
- ساقه گیاهانی چون گندم، جو، نی و کنف؛
- درختان سوزنیبرگ (الیاف بلند) و پهنبرگ (الیاف کوتاه)؛
- الیاف بازیافتی از کاغذها و مقواهای باطله؛تفاله نیشکر (باگاس).
مراحل تولید کاغذ
آمادهسازی چوب و الیاف: بریدن و خرد کردن چوب به تراشههای کوچک.
پختن و تولید خمیر: به روش مکانیکی (بدون مواد شیمیایی) یا شیمیایی (با سود، سولفیت و...) انجام میشود.
شستشو و رنگزدایی: برای حذف لیگنین و روشنتر شدن خمیر.
خشککردن خمیر: با عبور از توریها و غلتکهای مخصوص برای خروج آب.
پرس، برش و بستهبندی: خمیر خشکشده به صورت ورقهای نازک درآمده و در ابعاد مختلف برش داده میشود.
ساختار و ویژگیهای علمی کاغذ
کاغذ محصولی چندسازهای (Composite) است که ویژگیهای آن از سه دیدگاه بررسی میشود:
۱. دیدگاه آناتومیکی:الیاف سلولزی بهکاررفته در کاغذ از گیاهان مختلف بهدست میآیند. نوع گیاه، طول الیاف و ساختار سلولی آن، بر کیفیت نهایی کاغذتأثیر دارد.
۲. دیدگاه شیمیایی:کاغذ ترکیبی از سلولز، همیسلولز و لیگنین است. در فرآیند ساخت، ممکن است مواد افزودنی مانند پرکنندهها، مواد آهاردهنده و سفیدکنندهها به آن افزوده شود.
۳. دیدگاه مکانیکی:در ماشینهای کاغذسازی، الیاف در جهت حرکت توری قرار میگیرند. این جهت را جهت ماشین (MD) و جهت عمود بر آن را CD مینامند.
ویژگیهای انواع کاغذ
فیزیکی: ضخامت، وزن پایه، دانسیته.
مکانیکی: مقاومت در برابر پارگی، تاخوردگی و کشش.
شیمیایی: میزان pH و واکنشپذیری با مرکب چاپ.
نوری: سفیدی، شفافیت، درخشندگی و مات بودن.
انواع کاغذ و مقوای مورد استفاده در صنعت چاپ
۱. روزنامه (News Print):کاغذی ارزان با جذب بالا، مناسب برای چاپ روزنامه با روش افست یا لترپرس.
گرماژ: حدود 50 گرم.
۲. تحریر (Writing Paper):سفید و مناسب برای نوشتن یا چاپ افست، کاربرد در سربرگ و دفتر.
گرماژ: 70 تا 100 گرم.
۳. گلاسه (Glossy / Matt Coated):دارای پوشش براق یا مات برای چاپ رنگی با وضوح بالا.
گرماژ: 90 تا 300 گرم.
۴. خودکپی (NCR – Carbonless Paper):کاغذی شیمیایی که بدون کاربن نوشته را به صفحه بعدی منتقل میکند.
گرماژ: 40 تا 240 گرم.
۵. انجیلی (Bible Paper):کاغذ بسیار نازک و سبک برای چاپ کتابهای قطور و مذهبی.
۶. مقوای کارتی (Index Board):در رنگهای مختلف، مناسب برای چاپ کارت ویزیت یا جداکنندههای اداری.
۷. مقوای پشت طوسی (Gray Back Board):یکطرف سفید و مناسب برای جعبههای بستهبندی.
گرماژ: 200 تا 300 گرم.
۸. مقوای پشت کرم یا زرد:کیفیت بالاتر نسبت به پشت طوسی، مناسب بستهبندی دارویی و بهداشتی.
۹. مقوای فانتزی:دارای بافت و رنگهای متنوع، مناسب کارهای لوکس و هنری.
گرماژ: 120 تا 250 گرم.
۱۰. پلاستیکی:مقاوم، ضد پارگی و مناسب چاپ افست. کاربرد در لیبل و بستهبندی.
گرماژ: 250 تا 300 گرم.
۱۱. پشت چسبدار:در نوع مات و براق موجود، برای چاپ لیبل و برچسب محصولات.
۱۲. کرافت (Kraft Paper):قهوهای رنگ، مقاوم و پرکاربرد در بستهبندی صنعتی.
گرماژ: متغیر.
اصطلاحات رایج در صنعت کاغذ
- MG (Machine Glazed): کاغذ یکرو براق
- MC (Machine Coated): کاغذ اندود شده
- MF (Machine Finish): کاغذ پرداختشده
- ES (Engine Sized): کاغذ آهارخورده
- SC (Super Calendered): کاغذ فوقالعاده صاف
نتیجهگیری
در هر فرآیند چاپ صنعتی، کیفیت محصول نهایی به عوامل متعددی مانندکاغذ، مرکب و تجهیزات چاپ وابسته است. انتخاب درست نوع کاغذ میتواند تأثیر چشمگیری بر کیفیت، دوام و زیبایی کار چاپی داشته باشد.شناخت علمی و دقیق انواع کاغذ، بهویژه برای طراحان و چاپخانهداران، نهتنها به بهبود کیفیت چاپ کمک میکند، بلکه نقش مهمی در رونق و توسعه صنعت چاپ کشور دارد.